Review: 3D Video projectors 15/12/13

Wat is ISF-Kalibratie?

Zo stellen wij de projectors af op de door Hollywood bepaalde standaard,... ISF.

ISF Kalibreren geschied met lichtgevoelig meetapparatuur (Colormeter, Spectroradiometer), benodigde computer programma (bv. CalMan 5) en een beeld proccessor of pattern-disc. Hiermee kun je naast de standaard afstelling van de TV of Projector, ook de Greyscale (Witbalance van zwart t/m Wit) en CMS (Color Management System) afstellen. Hierdoor zijn kleuren exact hetzelfde zoals de regiseur het ook bedoelt heeft en haal je met zo'n ISF kalibratie alles uit de projector wat erin zit.

Optimaal 3D.

Het mooie van de betere projectors van de afgelopen 2 jaar, is dat ze in deze kwaliteit ook 3D kunnen projecteren. Natuurlijk vertonen ze de 3D Blu-Ray's van nu, maar ook de digitale 3D foto's van bv. de Fuji 3D-W3, of de 3D Video's van de recente 3D Videocamera's die in omloop zijn. Het digitale tijdperk heeft 3D-Fotografie en 3D-Filmografie enorm simpel gemaakt.

Kwalitatief zeer hoogwaardig, maar vergeleken met de analoge 3D spiegelreflex camera's en projectors, ook goedkoper.

Verschillende projector technieken.

Er zijn momenteel 5 verschillende soorten technieken in projectors met elk zijn eigen voordelen. Dit zijn LCD, LCoS, 1xDLP en 3xDLP en nu ook LCoQ. Elk systeem heeft wel zo zijn voordelen ten opzichte van de ander en het is wel zo fijn als je weet wat je aanschaft. We gaan ze in het kort even doornemen.

DLP Technieken; 1 Chip DLP en 3 Chip DLP

DLP (Digital Light Processing) gebruikt een beeldchip vol kantelbare spiegeltjes, waarvan elke pixel afzonderlijk kan kantelen om het licht op een zwart vlak te doven (Foto 3), als die pixel op het scherm donker of zwart moet zijn. Tot voor kort gaven deze projectors het meeste diepte in het zwart. Nu heeft LCD en LCoS dat ruim ingehaald, bij de wat duurdere modellen althans. Deels omdat de panelen een hogere Native Zwart hebben bereikt, maar anderzijds omdat de Iris techniek zo slim word gebruikt. DLP blijft tijdens lichte scenes nog steeds het meeste Pop en WOW effect behalen, maar blijft bij Sci-Fi en Horror momenteel toch wat achterlopen.

- 1 Chip DLP (Foto 4) werkt met een kleurenwiel om zo alle kleuren voor elke pixel weer te kunnen geven. Een pixel kaatst pas zijn licht op het moment dat de juiste kleur langskomt, en zelfs bij meerdere kleuren om een bepaalde tint te verkrijgen. Als de snelheid van het kleurenwiel te langzaam is (onder de 6x refreshrate) zien sommigen (gemiddeld 5%) hierdoor regenboogjes bij reflecties. Omdat een 1 Chip DLP projector maar 1 paneel gebruikt oogt het wel enorm scherp ten opzichte van andere technieken die drie panelen netjes over mekaar moet projecteren wat altijd een lichte mate van convergentie geeft, wat het beeld wat zachter maakt. Hiervoor hebben de betere projectors weer Panel-Alignment in huis, waarmee dat weer recht is te trekken. Bij het ene merk kan dit beter dan het andere.

- 3 Chip DLP (Foto 5) heeft voor elke kleur (RGB) een eigen chip, waardoor er geen kleurenwiel nodig is wat zeer rustig kijkt. Voor de gemiddelde consument is dit voorlopig niet interresant, omdat het nog steeds niet echt betaalbaar is.

LCD Techniek

 -LCD (Liquid Crystal Display) projectors hebben voor elke RGB kleur Rood, Groen en Blauw een eigen paneel. Omdat het licht daar doorheen word geprojecteerd lopen de draadjes die het crystal aansturen, om de pixels heen. Hierdoor is de pixelstructuur goed zichtbaar, vooral bij een te kleine resolutie. Deze afkadering van pixels zorg wel voor een extra (fictieve) scherpte.

LCoS techniek

- LCoS (Liquid Crystal On Silicon) is een soort LCD maar werkt reflectief. Hierdoor kunnen de pixels van achteren worden aangestuurd en is de pixelstructuur vrijwel onzichtbaar. Tevens geeft deze reflectieve techniek de kleuren een meer realistische look. Omdat we de pixelstructuur al een lange tijd gewend zijn te zien, oogt LCoS wat minder scherp dan LCD. Dit is eigenlijk een fictieve scherpte omdat we het over een afkadering van pixels hebben.
LCoS komt daarentegen wel heel analoog over. Het Native zwart van LCoS panelen ligt bij duurdere projectoren tegenwoordig een stuk hoger en laat LCD in dit segment achter zich. JVC springt hierin momenteel het meeste uit.

LCoQ Techniek

- LCoQ (Liquid Crystal on Quartz) is een LCD variant van EPson, maar dan reflectief zoals bij LCoS, met als voordeel, dat LCD ontzettend snel is. Ook hier worden de pixels van achteren aangestuurd en is de pixelstructuur vrijwel onzichtbaar. Tevens geeft ook deze reflectieve techniek de kleuren een meer realistische look. Omdat we de pixelstructuur al een lange tijd gewend zijn te zien, oogt LCoQ wat minder scherp dan bij het normale doorzicht LCD, maar dit is eigenlijk een fictieve scherpte omdat we het over een afkadering van pixels hebben.

Ook LCoQ komt daarentegen heel analoog over. Het Native zwart van LCoQ panelen ligt bij deze duurdere techniek van projectoren een stuk hoger en laat doorzicht LCD ver achter zich. Zover,... dat Epson er zelfs geen getal meer voor gaat geven in zijn specificaties

Contrast Ratio

Dit brengt ons dus meteen bij Contrast Ratio. Veel merken gooien maar wat met Contrast Ratio bij hun TV's en Projectors. Een 1.000.000:1 is totaal niet reëel met wat de panelen als Native Contrast kunnen weergeven. Dit word dus behaald met het beeld volledig Uit tot de uiterste lichtoutput in Wit en word met trucjes via een Iris of Lamptechniek gedaan. Dan nog haal je bij een serieuze meting nooit dit magistrale getal. De consument word hierdoor wel vaak over de streep getrokken om voor een specifiek model te gaan, wat erg jammer is. JVC daarentegen zet bij zijn projectors geen spectaculaire Contrast Ratio neer, maar wat zij neerzetten maken ze, zonder Iris gebruik, ook daadwerkelijk waar, en laat op zwartniveau de andere concurenten achter zich.

Ansi Lumen

Ansi Lumen is ook zo'n geliefde specificatie waar graag mee gegooid word. 2000 of 3000 Lumen voor een Home Cinema projector is dan ook niet serieus te nemen. Als een projector gekalibreerd is om mooi Videobeeld weer te geven hou je vaak maar een derde over van de aangegeven lichtopbrengst op de doos. In de meest optimale kijksituatie heb je dat ook absoluut niet nodig. Daarom geef ik liever de fL (foot-Lambert) aan op een bepaalde grootte van een 1.0 gain scherm, of Ansi Lumen in ISF correct gekleurd licht.

Een bioscoop theater heeft gemiddelt 16fL op het scherm als er geen film door de projector heen loopt, en met film kijk je soms zelfs naar 8fL. Voor een goed verduisterde Home Cinema is tussen de 12fL tot 22fL geprefereerd. Haalt een projector dit niet adviseer ik een kleiner scherm. Het is mooier om een wat kleiner maar indrukwekkend beeld te hebben, dan een groot beeld dat oninteressant is.

Veel lichtopbrengst blijft natuurlijk wel belangrijk voor 3D. Bij het kijken naar 3D gaat zeler 2 derde van het licht verloren aan filters in de projector en de bril.

Lampen; UHP, ETORL en LED en Laser techniek.

De projectors van tegenwoordig maken veelal gebruik van High Presure lampen. Deze hebben een enorme lichtopbrengst en vaak een piek in het groen en wat meer moeite met rood. Om dit te compenseren is er de ETORL lamp die wat meer rood meegeeft en daardoor wat natuurlijker overkomt. Het nadeel van deze lampen is dat ze degraderen in hun lichtintensiteit. Fabrikanten doen de laatste jaren enorm hun best om dit te verlengen en dit met verbluffende resultaten tot wel zo'n 5000 uur.

Om de levensduur nog eens te vergroten sommige fabrikanten over op LED. Dit staat nog in de begin schoenen en de resultaten zijn qua levensduur wel positief, maar qua kleur een beetje teleurstellend. Dit kun je al zien bij de LED TV's die qua kleuren vaak wat blauwig over komen. Om dit ISF te kalibreren kom je vaak wat beperkingen tegen. (Bij TV's is dat het dynamische contrast, wat met een LED alleen maar mogelijk is door hem te laten knipperen in een bepaalde frequentie om een lichtintensiteit te bereiken. Dit wekt vaak iritatie op, vooral als je met je hoofd een zijwaartse beweging maakt. Maar goed,... we willen de TV's plat hebben en met LED is dat voorlopig het goedkoopste te doen.)

Dan maar naar Laser toe.

Een mooie techniek hiervoor is door met 2 blauwe Lasers het RGB op te wekken in een projector. De kleur blauw is altijd wat zwakker, dus gebruiken ze 1 Blauwe Laser voor het blauwe paneel, en met een 2e blauwe lasersplitsen ze het licht in tweeën en word via fosfor de ene Laser omgezet in rood en de andere omgezet in groen. Met deze techniek word een enorme lichtopbrengst behaald met nog een voordel,... een grotere kleurdiepte. Hiermee zijn we meteen ook klaar voor het toekomstige Ultra HD met een grotere Gamutr en Luminantie. 

3D Shutter systeem

3D projectors voor Home-Cinema werken over het algemeen met een Shutter systeem. Dit is bij bv. Epson en Sony instelbaar tot wel 480Hz. Een snellere shutter stand wat het flikkeren minder maakt, laat wel weer minder licht door. Als je ervoor zorgt dat de ruimte waarin je 3D kijkt goed is verduisterd, en het enige aanwezige licht bestaat uit meeflikkerend licht dat afkomstig is van de projector of reflectie van het scherm in de ruimte, dan zul je geen of nauwelijks last hebben van het geflikker van dit systeem. Zodra er namelijk ander licht aanwezig is dat niet meeflikkerd, dan fungeert dit als referentie en word een 3D-shuttersysteem zeer hinderlijk.

De 3D brillen moeten natuurlijk wel lekker zitten. De betere brillen zijn vaak wat lichter en ook oplaadbaar. BenQ heeft voor DLP momenteel zijn 3D projectors uitgerust met een shutter van 144Hz, wat zeer rustig kijkt. Dit omdat de 3D standaard met de huidige HDMI bepaling, momenteel op 1080/24fps ligt
144Hz is een nette 6-voudige verdubbeling. Epson en Sony hebben zelfs de mogelijkheid om hun systeem te gebruiken op een snelheid van 120Hz tot wel 480Hz.

De laatste tijd stappen veel fabrikanten af van het IR systeem in 3D en gaan over naar RF, wat erg prettig is, omdat het 3D signaal zo sterk is, dat je IR afstands bedieningen het haast niet meer doen tijdens het kijken naar 3D. Met RF heb je daar geen last van.

Passieve 3D

Een andere optie is Passieve 3D wat verkrijgbaar is door 2 projectors te gebruiken, één voor links en één voor rechts. Op de NVvS 3D-fotovereniging word dit al een tijdje toegepast. Daar gebruiken we een laptop met 2 video uitgangen.

Er zijn ook mogelijkheden om een shutter systeem om te zetten naar Circulair Polar, zoals RealD. Zo'n systeem kost bijna net zo duur als een extra projector maar neemt wel minder ruimte in beslag. Het voordeel is dat de 3D brillen dan voor rond de €1 te koop zijn terwijl een 3D-Shutterbril rond de €80 kost. Kijk je gemiddeld met z'n vijfen is dit niet interessant, maar voor groter publiek is het de moeite waard. Zeker omdat veel mensen onvoorzichtig met dit soort kwetsbaar materiaal als een 3D-shutterbril omgaan.

Onze eigen projector thuis

De projector die ik momenteel, tijdens het schrijven van dit stuk, voor onszelf in gebruik heb is nu de Sony VPL-HW55ES. Dit omdat deze 3D-Projector voor zijn geld, op 2K gebied technisch het meeste bied.

Deze projector gebruikt LCoS techniek. (Liquid Crystal on Silicon) Sony noemt het SXRD terwijl JVC het D-ILA noemt, maar het is in principe hetzelfde.

Het gemis van de pixelstructuur komt zeer analoog over en is voor fotografen en Videografen wel prachtig om mee te projecteren natuurlijk. Daarbij komt nog dat kleuren van LCoS heel realistich overkomen.

Deze projector geeft ook een enorme hoeveelheid licht in een ISF afgestelde mode. Dat laatste is zeer belangrijk, want vaak staat er bij een projector wel dat hij 2000 Lumen geeft, maar heeft groen bv. een enorme piek, en hou je na het kalibreren in een serieuze videokwaliteit, vaak nog geen kwart van de lichtopbrengst over. Die echte hoge lichtopbrengst in ISF kwaliteit hebben we mede te danken aan de mogelijkheid van 3D. De eerste generatie 3D projectors waren qua lichtopbrengst waardeloos te noemen en werden dan ook massaal afgekraakt.

Het zwartniveau van deze projector, maar ook de beeldtechnieken die Sony zelfs tijdens het 3D kijken blijft toepassen, maakt deze projector erg aantrekkelijk. Door dit alles, geeft deze projector een prachtig plaatje op het scherm

De standaard 3D brillen doen het erg goed en zijn oplaadbaar. Toch is het handig om bv. universele XPAND brillen te gebruiken, als je bv. ook een 3D TV van een ander merk in huis hebt.

Zelf bekijk ik mijn 3D-foto's via een Xtreamer Sidewinder 3 Media Player, die gewoon de MPO 3D-files laat zien. Toch kijken we ook graag naar 3D Blu-Ray's en die zien er toch mooier uit dan in menig Pathé theater. Die enkele keer dat ik nog naar de bioscoop ga, zit ik toch met een gevoel te kijken van, had ik niet liever 3 maanden gewacht tot deze film bij de videotheek te huur is. Dan is het mooier en kun je nog eens pauzeren tijdens de film.

Ik weet nog dat ik jaren terug erg sceptisch was naar digitale fotografie. Als ik bedenk wat ik vroeger al niet betaald heb voor een RBT camera of om de dia's te kunnen projecteren en het analoge fotomateriaal zelf,... is onze digitale tijdperk tegenwoordig toch wel bijzonder mooi.